از تاریخ و شرح حال افراد و جوامع گذشته نباید فقط به عنوان وسیله ی تفریح و سرگرمی استفاده کرد بلکه تاریخ گذشتگان از پیامبران و امامان معصوم علیهم السّلام گرفته تا دانشمندان بزرگ در علوم مختلف که آثار و تألیفات آنان موجب تحوّل در جامعه ی بشری گردیده و از فرمانروایان ستمگر تا امیران و وزیران آنان از امّت های متمدّن گرفته تا ملت های عقب افتاده بدان جهت شرح حالشان برای مردم بعد ازآن ها نگارش یافته که آیندگان این جریانات و داستان های تاریخی را بخوانند و در زیبایی ها و زشتی ها، نیکی ها، ستم ها، خدمات و خیانت های آن ها اندیشه نموده اعمال مردم پاک و اشخاص ناپاک را با هم مقایسه کنند و سود و زیان هرکدام را مورد مطالعه و برّرسی قرار دهند و در نتیجه از صبر و استقامت و صفات نیک افراد شایسته پند و اندرزگرفته و از بیدادگری و بدنامی و تبه کاری افراد پست و ناشایست درس عبرت بگیرند.
خداوند متعال به پیامبرگرامی اش می فرماید:
(1) این داستان ها را برای مردم بگوکه در آن اندیشه و تفکّر نمایند.(1)
(2) خداوند می فرماید: همانا “در آنان (پیامبران و دشمنان آن ها که افراد شرور و
گناهکاران زمان آن ها بودند) برای صاحبان عقل و خرد عبرت کاملی است.(2)
(3) در جای دیگری می فرماید: و ما همه ی این سرگذشت ها و اخبار پیامبران را برای تو بیان می نمائیم که به وسیله آن قلبت را نیرو بخشیم و در اثر شنیدن این حکایت ها راه حقّ و صواب برای تو روشن گردد و نیز برای مؤمنین پند و تذکّری باشد(3)
پس علاوه بر خواندن بایستی با دیده ی عبرت در شرح حال گذشتگان نگریست و عقل و اندیشه ی خود را در احوالات آن ها به کار برد و از داستان ها و پیش آمدهای آن ها درس فضیلت و راستی و درستی و پاکی و جوانمردی را فراگرفت.
وقتی ما در این مجموعه سرگذشت امام هشتم علیه السّلام و مأمون را مطالعه می کنیم، دو موضوع مهم مورد بررسی قرار می گیرد.
1) سوره ی 7، آیه ی 176 “فاقْصُصِ القَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرونَ “.
2) سوره 12، آیه ی111 “لَقَدْ کانَ فی قَصَصَهِمْ عِبْرَة لاوِلی الالْبابِ “.
3) سوره 16، آیه ی 8 “کُلّاً نَقصّ عَلَیْکَ مِنْ انباءِ الرّسل ما نثَبت بِهِ فُؤادکَ وَ جاءَکَ فِی هذه الحَقّ وَ مَوْعِظَه وَ ذِکْری لِلْمؤمنینَ “.
