تاریخ ایران شرقی یا آسیای میانه پر است از تاخت و تازهای بیابانگردان از شمال و مشرق که به تدریج این نواحی را از عنصر ایرانی خالی کردند.(1) امواج عظیمی ازین مردمان، همواره در طول تاریخ از طریق فلات ایران به سمت غرب حرکت میکردند؛ مثل هونها که چند پادشاه ساسانی را خراجگذار خود کردند و یا ترکان و مغولان که سرانجام جهانی را پیمودند. اینان به همراه خود انواعی از ادیان و باورهای بدوی چون توتم پرستی(2) و آنیمیسم(3) را به ارمغان
میآوردند. آشکارست که اگر دین و فرهنگ اسلامی توانمند نمیبود، این بدویان زردپوست، آنرا ریشهکن میساختند و این واقعیتی است که نشان میدهد نقش خراسان اسلامی و شیعی در هضم و تحلیل بدویان، بسیار اساسی بوده است.
1) رک به «عصر زرین فرهنگ ایران»: ص 52.
2) توتم در زبان سرخ پوستی به معنی شیئی محترم است و توتم پرستی عبارتست از ایمان و احترام بعضی حیوانات و گیاهان. باور برخی اقوام زردپوست به اینکه از نسل گرگ هستند، نمونهای از توتم پرستی را نشان میدهد.
3) آنیمیسم از واژهی لاتینی آنیما به معنی جان و روان مشتق شده است. آنیمیسم عبارت است از اعتقاد به اینکه مظاهر طبیعت، صاحب ارواح و جانهای مستقلی هستند. یا اینکه هر چیزی دارای روح و روان است و میتواند در سرنوشت انسان موثر باشد. ستارهپرستی نمونهای از آنیمیسم است.