نظر امام درباره شیوه نهضتهای علوی

آنچه را از خلال روش امام در برابر برادرش زیدالنار باید پی ببریم، چگونگی نظریه آن حضرت درباره اسلوب قیامهای علویان برضد عباسیان است.

چنان که می‏بینیم امام علیه‏السلام با اعمال برادرش زید به طور قاطع مخالفت می‏کند، لیکن منظور آن حضرت از این مخالفت و نکوهش زید این نیست که چرا او نافرمانی سلطان کرده و برضد او سر به شورش برداشته است بلکه به سبب اعمال غیر مشروعی است که زید مرتکب شده و بدون تمیز میان گنهکار و بی‏گناه، امنیت را از مردم سلب و اموال عده‏ای را تاراج و گروهی را در آتش سوزانیده است وگرنه نهضتهای مخلصانه‏ای را که علویان به منظور مبارزه با ستم و ستمگران برپا کرده‏اند، همواره مورد تأیید ائمه علیهم‏السلام بوده است، زیرا این نهضتها تنها وسیله‏ای بوده است که پرده از چهره حقیقی حکومتهای فاسد برمی‏داشته، و امت را به خطاها و تجاوزات آنها آگاه می‏کرده است.

از این رو می‏بینیم امام علیه‏السلام در برخورد با برادرش زید، از قیام او برضد حکومت ابراز دلتنگی و ناخشنودی نمی‏کند بلکه او را نسبت به ارتکاب برخی اعمال که خلاف رضای الهی بوده، سرزنش و توبیخ می‏فرماید.

تسامح و گذشت مأمون نسبت به علویان که شورش به پا می‏کردند، از او غریب به نظر نمی‏رسد، زیرا وی از طرفی برای جلب افکار عمومی به سوی خود، و کسب وجهه در میان مردم باطنا با علویان همچشمی و رقابت می‏کرد، و از طرف دیگر می‏کوشید از آلودن دست خود به خون آنان و تنبیه و مجازات آنها پرهیز کند، و از آنچه با گرایشهای علوی او سازگار نیست دوری ورزد.