ربیع بن خثیم اهل عزلت بود و بیشتر به عبادت و زهد میپرداخت، از این رو، مقامی بلند در میان محدثان ندارد – و احادیثی که از او نقل شده، انگشت شمارند. در میان روایاتی که ربیع بن خثیم نقل کرده، روایتی فقهی نمیتوان یافت که مبنای حکمی قرار گیرد. همین نکته کافی است که علمای رجال، شخصیت ربیع بن خثیم را به صورت دقیق مورد بررسی و تحقیق قرار ندهند – و با اشارهای کوتاه از کنارش بگذرند.
سخنی از ربیع بن خثیم نقل شده است که نوعی بصیرت در حدیث شناسی برای وی بشمار میرود. این سخن در کتابهای روایی اهل سنت به چشم میخورد و گاهی برخی از دانشمندان شیعه نیز بدان استشهاد کردهاند. نویسندهی کتاب توضیح الافکار لمعانی تنقیح الانظار در باب «وضع حدیث» به همین روایت استشهاد کرده است.(1) متن روایت چنین است.
عن الربیع بن خثیم قال: ان من الحدیث حدیثا له ضوء کضوء النهار تعرفه، و ان من الحدیث حدیثا له ظلمة کظلمة اللیل
تنکره.(2)
برخی احادیث چنان نورانیاند که به آسانی حدیث بودنش شناخته میشود و برخی دیگر چنان تاریک و ظلمانیاند که به آسانی میتوان به جعلی بودنشان پی برد.
این سخن نشانگر حدیث شناسی ربیع است. دانشمندان حدیث شناس همین قاعدهای را، که ربیع مطرح کرده، یکی از نشانههای شناخت حدیث راستین از حدیث ساختگی میدانند. روایاتی چند از ربیع در کتاب تلاشگر میدان زهد آوردهایم که شایستهی رجوعند.
1) توضیح الافکار (ج 2، ص 94).
2) طبقات الکبری (ج 6، ص 186).
