– سفر زیارتی، سفری روحانی و معنوی است. پس، زائر پیش از حرکت به سوی مشهد مقدس، باید خویش را از نظر روحی آماده گرداند و از لحظهای که لوازم سفر را آماده میسازد، همهی رفتار و کردارش گویای سفری معنوی باشد و بداند که زیارت غیر از سیاحت و تجارت و دیدار از بناهای باستانی است.(1) باید از آغاز سفر به گونهای رفتار شود که شوق دیدار محبوب از سیمای زائر نمایان باشد.
– زیارت، مستحب است، اما ادای حقوق مالی – مانند خمس و زکات – واجب است. بنابراین، شایسته است زائر پیش از سفر، مالش را از این آلودگیها پاک کند و با مال حلال به زیارت بپردازد.
– پیش از سفر، غسل زیارت کند؛ زیرا این غسل، معنویتی ویژه به انسان میبخشد و از آن پس بکوشد در طول مسافرت همواره با وضو باشد.
– با خواندن آیاتی از قرآن مجید و زمزمهی ذکرها، جانش را سرشار از معنویت کند و این حال روحانی را تا پایان سفر پاس بدارد و از این رو، از گفتار لغو و بیهوده بپرهیزد.(2)
– زائر باید خستگی راه را فراموش کند و در این بارهی حتی کلمهای بر زبان جاری نسازد. مگر عاشق در راه رسیدن به معشوق اظهار خستگی میکند؟! زائر چون به مشهد میرسد، با «غسل زیارت» غبار راه را از تنش میزداید. هنگام غسل، از خداوند و امام رضا علیهالسلام بخواهد که غبار گناه را از چهرهی جانش بشویند. شایسته است که زائر همواره زیارت را با معنویت غسل زیارت همراه سازد.
– پوشش باید پاکیزه و خوشبو(3) باشد و شایسته است زائر بهترین لباس شایستهی دیدار دوست را بر تن کند.
– حرم، بارگاه ملکوتی امام است. از این رو، زائر باید ادب حضور در پیشگاه امام را ارج نهد. باید در حرم به آرامی گام بردارد؛ زیرا حرم جایگاه نزول فرشتگان است.
– هنگام تشرف به حرم، با زمزمهی تکبیر (الله اکبر) و تحمید (الحمدلله) و تسبیح (سبحان الله) و تهلیل (لا اله الا الله) همواره خود را آمادهی شرفیابی به محضر امام نگاه دارد و بداند که امام همهی کارهایش را میبیند.
– هنگام ورود به حرم، اذن دخول بخواند و پس از اجازه گرفتن وارد حرم شود. دل نازکی و جاری شدن اشک بر گونهها، اجازهی امام است. پس چه خوب است با چشمی اشکبار به حرم مشرف شود!
– زائر باید پیش از تشرف، آنچه حضور قلب را بر هم میزند، برطرف کند و بکوشد که مسائل دنیوی، او را از چشیدن لذت سخن گفتن با یار باز ندارد.
– با پای راست به حرم و با پای چپ بیرون آید.
– بهتر است زائر پشت به قبله و رو به ضریح بایستد و زیارت را با گریه و زاری بخواند. زیارت کوتاه همراه با اشک، از زیارت طولانی بیتوجه بهتر است. – ای زائر! دهانت را خوشبو ساز تا زائران دیگر را نیازاری. در آنچه میخوری دقت کن و مسواک را فراموش مکن!
– شایسته است زائر زیارت یا دعایی را که از اهل بیت رسیده است، با تلفظ درست و با توجه کامل بخواند. بهتر است زیارت «امین الله» و «جامعه کبیره» را – که از بهترین دعاهای مأثورهاند – با توجه به معانی بخواند.
– چنانچه توانستی، بیمزاحمت برای دیگران، کنار ضریح رفته، با چشمی اشکبار سخنانت را با امام خویش در میان گذار و با وی راز و نیاز کن!
– هنگام دیدن ضریح، الله اکبر بگو، دست بر سینه بگذار و سلام بده!
– زائر با بوسیدن جای جای آستانه مقدسه، محبت و علاقهی درونیاش را به امام باز مینماید، اما نباید هنگام بوسیدن ضریح مقدس، مؤمنین و شیعیان علی بن ابیطالب علیهالسلام را آزار دهد.
– زائر نباید هنگام بوسیدن آستانه، پیشانی بر زمین گذارد، شاید کسی گمان برد که بر امام سجده میکند.(4)
– پس از خواندن زیارت نامه – در بالای سر یا مسجد متصل به حرم – دو رکعت نماز زیارت بخوان! میتوان یک نماز دو رکعتی، مانند نماز صبح با نیت نماز زیارت خواند. البته بهتر است در رکعت اول سورهی یس و در رکعت دوم سورهی الرحمن خوانده شود.
– در قنوت نماز زیارت، حاجتهای خود و دیگر مؤمنان را از خداوند بخواه که از بهترین زمانها برای دعا است. دعا برای نزدیک شدن ظهور آقا امام زمان علیهالسلام فراموش نشود.
– همواره در حرم ادب را ارج بگذار! بلند سخن مگو! پشت به ضریح مایست! چشمانت را بر حرام فروبند! خواهران، بیش از پیش وقار خویش را پاس بدارند و حجابشان را به درستی رعایت کنند.
– با خواندن قرآن و دعا و هدیه کردنش به روح پیامبر و اهل بیت – صلوات الله علیهم – خود را به آنان نزدیک گردان!
– با امام خویش پیمان ببند که در پاکسازی درونت بکوشی و از ایشان بخواه که بردباری و شکیباییات عنایت کنند و تو را برای خود تربیت کنند!
– پدر و مادر، استادان، دوستان و آشنایان را هنگام زیارت و دعا فراموش مکن!
– اگر زیارتت، با نماز همزمان شد، نخست نماز را در اول وقت بخوان و سپس به زیارت بپرداز.
– از دعا برای برقراری نظام و حکومت اسلامی و اصلاح امور مسلمین و مستضعفین جهان غفلت مکن!
– هنگام نماز (واجب یا مستحب) نباید بر ضریح پیشی گرفت یا در برابر آن ایستاد؛ زیرا این بیاحترامی به امام است و علما آن را نهی کردهاند. حتی برخی مراجع چنین نمازی را باطل میدانند. پس، نمازها را بالای سر امام یا جایی که از ضریح دور است و نزد مردم، بیاحترامی به امام به شمار نمیآید، بخوان.
– یکی از کارهای بسیار مهم که هر روز انسان باید انجام دهد، بررسی کردار و گفتار خویشتن است. بررسی خویشتن یکی از نشانههای پیروان راستین اهل بیت است،(5) از این رو، هرگاه به حرم مشرف شدی، پروندهی خود را بررسی کن! به گناهان خویش نظری بیفکن و با اشک توبه، تیرگی و زنگار را از دلت بزدای. امام رضا علیهالسلام را واسطهی بخشش گناهان خود قرار ده. اگر کارهای نیک خود را به یاد آوردی، خدا را شکر کن! مراقب باش که عجب و غرور، تو را در کام خویش نبلعد.
– هنگام جدایی از حرم و بازگشت به وطن، دعای وداع بخوان و با کمال ادب امام را وداع گو و از او بخواه که این دیدار را آخرین زیارت تو قرار مدهد!(6)
– هرگاه از سفر بازگشتی، معنویت به دست آورده را حفظ نما و شیطان رانده شده را نزد خویش مخوان!
1) خوش بودن در سفر، دیدار از مناطق دیدنی، گشت و گذار و تفرج اگر با غفلت همراه نباشد منافاتی با زیارت ندارد. متأسفانه نیاموختهایم که مرزهای دقیق دین را به درستی بشناسیم و سپس رعایت کنیم، از این رو، بسیار رخ میدهد که زیارتهایمان همراه غفلت است و سیاحتها با گناه آمیخته میگردد.
2) شاد نمودن دیگران از راه درست، با بیهودهگویی تفاوت دارد.
3) خوشبو ساختن لباس و بدن تنها در زیارت امام حسین علیهالسلام مکروه است.
4) سجده برای غیر خداوند، شرک در پرستش است. سر سائیدن به پیشگاه اهل بیت برای خرسندی خداوند جز توحید نیست؛ لکن برخی گمان میکنند که شیعه با این کار، امام خویش را میپرستد، از این رو. زائر آگاه باید خود را از این تهمت دور بدارد و از سجده در برابر ضریح بپرهیزد.
5) امام کاظم علیهالسلام فرمود: هر کس روزانه کارهای خود را بررسی نکند از ما اهل بیت نیست. (پیرو ما) پس از بررسی کارهایش خداوند را بر کارهای نیک شکر کرده و از کارهای بدش پوزش میطلبد. بحارالانوار، ج 1، ص 152.
6) برخی مردم میپندارند با امام وداع کرد. آنان گمان میکنند اگر با امام خداحافظی کنند دیگر توفیق زیارت نخواهند یافت. اگر انسان با ادب و فروتنی از امام خویش خداحافظی کند زودتر توفیق زیارت دوباره مییابد. این تصور بسیار عامیانه است که برخی میگویند با امام خداحافظی نکنید تا دوباره توفیق زیارت داشته باشید. دعای وداع با امام – که از ائمه علیهمالسلام وارد شده است – بهترین دلیل برای باطل بودن این سخن است.
