حسن خلق معنایی کامل و جامع دارد. یعنی نه تنها فقط خوشرفتاری، خوش برخوردی، متبسّم بودن وسایر رفتارهای زیبنده ی اجتماعی را شامل می شود؛ بلکه حسن خلق دینی ؛ یعنی تمام اخلاق و اعمال صحیحی که مورد تأیید مکتب اسلام و اهل بیت صلوات الله علیهم باشد را نیز در بر می گیرد.
علّامهی مجلسی رحمه الله در بحارالأنوار از فاطمه دختر علیّ بن موسی الرضا
علیهالسلام روایت نموده که آن حضرت فرمودند:
«من کف غضبه، کف الله عنه عذابه، و من حسن خلقه بلغه الله درجة الصائم القائم. «(1)
کسی که خشم خود را کنترل کند، خداوند متعال نیزعذاب خود را از آن شخص برطرف خواهد کرد و کسی که اخلاق خود را نیکو بدارد، خداوند متعال او را به درجهی روزه داران نمازگزار میرساند.»
در روایتی دیگر فاطمه از پدرش علیّ بن موسی الرّضا صلوات الله علیه نقل میکند که علی بن ابیطالب علیهالسلام فرمودند:
«جایز نیست مسلمانی؛ مسلمانان دیگری را بترساند و یا آنها را به وحشت بیاندازد.»
علیّ بن موسی الرّضا صلوات الله علیه در باره ی حسن خلق میفرمایند:
پدرم از پدرانش از علی بن ابیطالب صلوات الله علیهما نقل کرد که رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:
«أکمل المؤمنین ایمانا أحسنهم خلقا، و انما المسلم من سلم المسلمون من لسانه و یده.»(2)
«کاملترین مؤمنان از نظر ایمان، خوش اخلاقترین آنهاست. و همانا مسلمان کسی است که مسلمانان دیگر از زبان و دست او در امان باشند.»
باز در اینباره علیّ بن موسی الرّضا صلوات الله علیه از رسول الله صلی الله علیه و آله روایت میکنند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرمودند:
«لو علم الرجل ما له حسن الخلق لعلم أنه لمحتاج الی حسن الخلق، فان حسن الخلق یذیب الذنوب کما یذیب الماء الملح».(3) «اگرانسان بداند که چه (محاسن و برکاتی) را در خوشاخلاقی است، همانا میفهیمد که به حسن خلق احتیاج دارد، پس همانا
حسن خلق گناهان را آب میکند (و در خود حل مینماید) همانگونه که آب نمک را حل میکند.»
به همین جهت علیّ بن موسی الرّضا صلوات الله علیه از قول جدّشان رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند که پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله می فرمایند:
«بر شما باد به حسن خلق و نیکی کردار، پس به راستی که حسن خلق، قطعاً شما را در بهشت جای میدهد و بپرهیزید از سوء خلق و بدی کردار، چرا که قطعاً شما در آتش قرار خواهد داد(4)و هیچ چیز در میزان اِلاهی سنگینتر از حُسن خلق و نیکی کردار نمیباشد.»(5)
1) محدث خراسانی در حیاة الرضا صلوات الله علیه مینویسد: در کتب انساب ذکر کردهاند که امام رضا صلوات الله علیه دختری به نام فاطمه بوده که همسر محمّد بن جعفر بن قاسم بن اسحاق بن عبدالله بن جعفر بن علی بن ابیطالب علیهالسلام برادرزادهی ابوهاشم جعفری بوده است: حیاة الرّضا صلوات الله علیه ص 12، عیون اخبار الرّضا صلوات الله علیه ج 2 ص 71، بحارالأنوار: ج 71 ص 388.
2) جامع الاحادیث: ص 4، امالی طوسی: ج 1 ص 139، جامع الاخبار: ص 289.
3) جامع الاخبار: ص 290.
4) عیون اخبار الرّضا صلوات الله علیه ج 2 ص 31 ح 4.
5) عیون اخبار الرّضا صلوات الله علیه ج 2 ص 31: ج 2 ص 37.
