چرا داستان؟

همان طورکه می دانیم قرآن بزرگترین کتاب ما مسلمانان در هفت موضوع نازل شده:

1. امر(1) 2. نهی(2) 3. بشارت(3) 4. ترساندن(4) 5. جَدَل(5) 6.مثل(6) 7. داستان.(7)

پس داستان یکی ازموضوعات مهمّ است، و چون به نظر نگارنده و تقریباً همه ی نویسندگان زندگی نامه بزرگان دین در قالب داستان بیشتر و بهتر در خاطره ها باقی می ماند. زیرا خواننده کمتر خسته می شود مطالب مهم و نصایح و پندها زودتر قابل فهم است و فرا گرفتن آن به مراتب آسان تر است و معمولاً داستان ابتدا و انتهای کوتاهی دارد و خواننده را خسته نمی کند چون مطلب کوتاه است خواننده همه ی داستان را می خواند.

داستان های پیشینیان مجموعه ای است از پرارزش ترین تجربه های آن ها و همه می دانیم که محصول زندگی هر شخصی جزء تجربه ی او نیست و تاریخ به منزله ی آئینه ای می ماند که تمام قامت جامعه های مختلف انسانی را در خود منعکس می سازد زیبایی ها موفّقیّت ها زشتی ها، پیروزی ها، شکست ها و عوامل هر یک از این امور را به همین دلیل مطالعه ی تاریخ گذشتگان عمر بشر را درست به اندازه ی عمر آن ها طولانی می کند. برای اینکه مجموع تجربیّات دوران طولانی عمر آن ها را در اختیار انسان می گذارد.

مولا علی علیه السّلام در نهج البلاغه در وصایای خود به فرزند برومندشان حضرت مجتبی علیه السّلام می گوید: فرزندم من هر چند عمرگذشتگان را یک جا نداشته ام، ولی در اعمال آن ها نظر افکندم و در اخبارشان اندیشیدم و در آثار آنان به سیر و سیاحت پرداختم به طوری که گویی هم چون یکی از آن ها شدم زیرا به خاطر آن چه از تجربیّات تاریخ آنان دریافته ام با اوّلین و آخرین آن ها عمرکرده ام. البتّه تاریخ واقعی که خالی از تحریف و دروغ و تملّق و چاپلوسی باشد نداریم که متأسّفانه تاریخ واقعی کم است و خوشبختانه قرآن برای ما مسلمانان یک منبع اصیل تاریخی است چون هیچ تحریف و دروغی در آن صورت نگرفته است.

بعد از قرآن، کتب حدیث ما است که محدّثین راستگو سرگذشت ائمّه ی طاهرین را درحدّ توانشان برای ما نقل کرده اند و ما هم احادیثی را قبول می کنیم که راویان آن مورد تأئید ائمّه معصومین علیهم السّلام و بزرگان دین ما بوده اند. مثلاً مرحوم کلینی(8) که

اصول و فروع کافی را نوشته در زمان غیبتِ صغری می زیسته و با نواب(9) امام زمان علیه السّلام ارتباط داشته و حدیثی از امام زمان علیه السّلام نقل می شود که:

“الْکافی کاف لِشیعتنا” کتاب کافی برای شیعیان ما بس است و مطالبی که از اصول کافی استخراج می شود صد در صد مورد تأئید ما است.

تاریخ و داستان چنان جاذبه ی ویژه ای دارد که در تمام ادوار عمر انسان از سن کودکی تا سن پیری وکهولت تحت تأثیر این جاذبه ی فوق العاده است. (دوران عمر عبارتند از نوباوگی (شیرخوارگی) طفولیّت- کودکی- نوجوانی- جوانی- میانسا لی- پیری- کهنسالی).

بهترین آثار شاعران و نویسندگان بزرگ اعمّ از فارسی زبانی و غیرفارسی زبان داستان های آن ها است.

مثلا گلستان سعدی پر از حکایت است به زبان نثر (با مقدارکمی شعر)- بوستان سعدی حکایت های زیادی به زبان شعر دارد- بهارستان جامی مانند گلستان سعدی است. داستان های اساطیری و پرجاذبه ی شاهنامه حکیم ابوالقالسم فردوسی(10) این شاعر شیعه ی اهل بیت به زبان شعر است.

هم چنین آثار هیجان آفرین ویکتور هوگو(11) فرانسوی ویلیام شکسپیر(12) انگلیسی و گوته ی(13) آلمانی همه به صورت داستان بیان شده است.

مخصوصا کتاب بینوایان ویکتور هوگر چنان وقایع جامعه ی آن روز فرانسه را پرجاذبه و جالب و داستان وار بیان کرده که بعضی کتاب او را انجیل ثانی لقب داده اند (که خوانندگان عزیز و داستان بینوایان او را به صورت فیلم در تلویزیون خودمان چندین بار مشاهده نموده اند.)

داستان درهر لباسی چه به صورت نثر و چه به صورت نظم و چه درشکل نمایشنامه و چه به صورت و فیلم عرضه شود چنان اثری در خواننده و بیننده می گذاردکه دلیل های عقلی هیچ وقت قادر نیستند آن تأثیر راداشته باشند و دلیل این موضوع شاید آن باشد که انسان قبل ازآن که عقلی باشد حسّی است و بیش از آن چه در مسائل فکری اندیشه نماید غرق در مسائل حسّی است. از این رو می بینیم همیشه برای جا افتادن استدلال های عقلی از مسائل حسّی کمک گرفته می شود وگاهی ذکر یک مثال مناسب، تأثیر استدلال را چندین برابر می کند لذا موّفق ترین دانشمندان کسانی هستند که بهترین مثال ها را انتخاب می نمایند.

مثلاً در عصر ما حجّة الاسلام قرائتی که بیش از 20 سال است در تلویزیون صحبت می کند یکی از علل موفقیّت او در میان مردم این است که مثال های جالب می زند و شنوندگان و بینندگان از سخنان او خسته نمی شود.

یکی دیگر از ویژگی های داستان این است که داستان برای همه افراد قابل درک و فهم است بر خلاف دلائل عقلی که انسان ها درآن یکسان نمی باشند.

مطلب دیگری که باید برای خوانندگان عزیز روشن شود مبحث معجزه است چون در داستان هایی که گفته خواهد شد امام هشتم علیه السّلام معجزات فراوانی به فرمان ایشان به وقوع پیوست است و معجزات امام رضا علیه السّلام ادامه دارد و خواهد داشت. زیرا آن حضرت حاجات دوستان و شیعیان و مسلمانان، حتی غیرمسلمانان را برآورده می کنند و مریض های زیادی را شفا می دهند که اکثریّت آن ها را پزشکان متخصّص و فوق تخصّص نتوانستند معالجه نمایند.

1) امر: آقِم الصَلاةَ لِدُلوکِ الشَّمْسِ الی غَسَقِ اللَیْلِ و قرآنَ الفَجْرِ… سوره ی اِسراء آیه ی 78.

2) نهی: لا تَقرَبوا الصلاةَ وَ انْتمْ سکاری سوره نساء آیه ی43.

3) بشارت: وَ بَشِّر الذینَ آمَنوا وَ عَمِلوالصّالِحاتِ انَّ لَهُمْ جَنّتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَ الْآنْهارِ (سوره ی بقره آیه ی25).

4) ترساندن: قلْ اِنَّی انَا نَذیر مُبینٌ سوره نحل آیه ی89.

5) جَدَلْ: آیات “هفتاد و دو تا هفتاد و نه سوره ی اعراف “که حضرت ابراهیم علیه السّلام با عمو و قوم خود جدل می کند. وَ اِذْ قال اِبْراهیم لِابیهِ آزرَ اتَتَّخِذ اصْناماً آلِهَة….

6) مَثَلْ: اولَئِکَ آلذینَ اِشْتَرو الضلا لةَ بالْهدی فَما رَبِحَتْ تِجارَتهم و ما کانوا مهْتَدینَ مَثَلُهمْ کَمَثَلِ الذی اْسْتَوْقَدَ ناراً فَلَمّا اضائَتْ ما حَوْلَه ذهبَ اللّه بِنورهِمْ و تَرَکَهُمْ فی ظلماتٍ لایُبْصِرُون (سوره ی بقره آیه ی های 16 و 17).

7) نحن نقُصّ علیکَ احْسَن القَصَص… (سوره ی یوسف آیه ی3) برای اطلاعات بیشتر به “تفسیر هدایت ” ازاستاد علّامه مدّرسی ترجمه ی مرحوم احمدآرام جلد اوّل مراجعه شود.

8) شیخ ابوجعفر محمّد بن یعقوب کلینی صاحب کتاب عظیم کافی که دارای 16199 حدیث است چون او در زمان غیبت صغری می زیست و با نوّاب اربعه ارتباط داشته کتاب او بعد از قرآن و نهج البلاغه و صحیفه ی سجادیّه اوّلین کتابی است که مورد مراجعه ی علمای شیعه است. تألیف کتاب کافی 20 سال طول کشیده. او از ری به بغداد مراجعه کرده و در سال 328 یا 329 در بغداد درگذشت وکتب اربعه ی شیعه عبارتند از (کافی- تَهْذیبْ- اِسْتِبْصارْ- مَنْ لایَحْضره الفَقیهْ) (کتاب کافی از کلینی) (تهذیب و استبصار از شیخ طوسی) و (مَنْ لا یَحْضُره الفَقیه از شیخ صدوق).

9) نُوّاب اربعه (سفرای اربعه): چون نمی بایست رابطه ی امام زمان علیه السّلام و مردم به واسطه ی غیبت یک باره قطع شود، لذا برای مدّت نزدیک به هفتاد سال امام زمان علیه السّلام به طور غیر مستقیم با مردم ارتباط داشتند و این چهارنفر رابط بین امام زمان علیه السّلام، و مردم بودند. آن چهار نفر عبارتند از: 1. ابوعمرو عثمان بن سعید اسدی 2. ابوجعفر محمّد بن عثمان بن سعید اسدی 3. ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی 4. ابوالحسن علی بن محمّد سمری. این چهار نفر از سال 260 تا 329 به مدت 69 سال واسطه ی بین امام زمان علیه السّلام و شیعیان بوده اند و نفر اوّل و نفر دوّم پدر و پسر بودند. (توضیح درباره ی شیخ صدوق در آخر کتاب خوانده شود).

10) فردوسی: شاعر معروف ایران (329- 416 ه. ق) در روستای باژ از توابع طوس متولّد شد و شاهنامه بهترین کتاب اساطیری ایران است که فردوسی در مدّت 30 سال آن را تألیف کرد و این کتاب شش هزار بیت شعر دارد. او در سن 87 سالگی با دنیایی از غم و اندوه و بی مهری سلطان محمود غزنوی درگذشت.

11) ویکتور هوگو:(1802- 1885 میلادی) شاعر و نویسنده ی نامدار فرانسوی آثار او همراه با نیروی تخیّل و تنوّع الفاظ و غنای وصف است. کتاب معروف او بینوایان است که برخی آن کتاب را انجیل ثانی لقب داده اند. از آثار دیگر او می توان در شعر از برگ های پائیز و در نثر از خانم پاریس و هرنانی را نام برد.

12) ویلیام شکسپیر:(64 5 1- 1616 میلادی) نمایشنامه نویس و درام نویس مشهور انگلیسی آثار او بیشتر عواطف را بر می انگیزد. اثر نمایشی معروف او هاملت می باشد آثار دیگر او عبارتند از: رمیو و ژولیت- باد- تاجر هتل- یولیوس قیصر.

13) گوته:(1749- 832 1 میلادی) نویسنده مشهور آلمانی که شعر هم می سروده و مردی دانشمند بوده است. از آثار مهّم او می توان از: وصلت های انتخابی- و حقیقت وگمان را نام برد.