ولایت عهدی ابزاری برای فرونشاندن قیام‏های علوی

برخی پژوهشگران انگیزه‏ی سیاسی مأمون را فرونشاندن قیام‏های علوی می‏دانند. علویان مشکل بزرگی برای دستگاه شده بودند. هر چند سال یکبار (و گاهی هر سال) گوشه‏ای از کشور اسلامی قیامی برپا می‏کردند که رهبری‏اش برعهده‏ی یکی از علویان بود. مأمون برای این که علویان را خشنود کند و آرام نگاه دارد و یا دست کم آنان را نزد مردم خلع سلاح کند، دست به این کار زد. وقتی امام رضا را – که برجسته‏ترین شخصیت علویان بود – به دستگاه خود می‏آورد، قهرا آنان خود را دارای سهمی در خلافت می‏دانستند و با حکومت نمی‏جنگیدند؛ چنان که مأمون بسیاری از علویان را با این که از نظر او جرم‏های بزرگی مرتکب شده بودند: بخشید؛ مثلا «زید النار»، برادر امام رضا علیه‏السلام را عفو کرد. او می‏خواست آنان را راضی کند و جلوی قیامشان را بگیرد. در واقع، می‏خواست در خلافت سهمی به علویان بدهد تا آنان آرام شوند و او بتواند مردم را از گردشان دور سازد.