مسجد گوهرشاد از باشکوهترین و زیباترین مساجد ایران است که شش قرن پیشینهی تاریخی دارد. مسجد گوهرشاد در جنوب حرم، میان بست شیخبهایی و صحن امام خمینی قرار دارد.
این مسجد به دستور «گوهرشاد خاتون» دختر امیر غیاثالدین ترخان، همسر شاهرخ میرزا (پسر امیر تیمور گورکانی)، ساحته شده است. بنای آن از سال 818 ه. ق آغاز و در سال 821 ه. ق به پایان رسیده است.
«گوهرشاد آغا» ملکهای مقتدر و زنی بانفوذ در دربار شاهرخ بود. از این رو، از نفوذ خود بهره گرفت و یادگارهایی ارزشمند از خود به جای گذاشت رواقهای دارالحفاظ و دارالسیادة و دارالسلام در کنار حرم مطهر از ساختمانهای یادگار این بانوی گرانقدر است. هرات، پایتخت شوهرش شاهرخ بود. مسجد جامع هرات، که به گونهی زیبایی بنا گردیده است، از یادگارهای گوهرشاد است.
گوهرشاد آغاز زندگی پرفراز و نشیبی داشته است. او یکی از بانوان کوشای دربار شاهرخ بوده و فرزندان هنرمندی، همچون بایسنقر تربیت کرده که در خطاطی و هنر از برجستگان روزگار خود بوده است. این بانوی بزرگوار، در سال 861 ه. ق به دلیل رقابتهایی که پس از شاهرخ پیش آمد، کشته شد و اکنون قبرش در هرات، میان باغی بزرگ قرار دارد و گنبدی بر فرازش ساختهاند.(1) مسجد گوهرشاد (با مساحت 9410 متر مربع) یک صحن وسیع و چهار ایوان بزرگ در چهار طرف داراست. همچنین، دارای 22 غرفه و شش طاق نما در دو سوی ایوان مقصوره و 28 در ورودی از صحن به سوی شبستانها، هفت شبستان در چهار طرف و یک گنبد فیروزگون و بزرگ و دو مناره در دو سوی ایوان قبله است.(2)
در ایوان مقصورهی مسجد گوهرشاد، منبری بزرگ و قدیمی به چشم میآید.
این منبر بسیار بزرگ و بلند، که اکنون جنبه تزئینی و تشریفاتی دارد، دارای چهارده پله است و در میان مردم به منبر صاحب الزمان علیهالسلام مشهور است. سازندهی این منبر از ذکر نام خود خودداری کرده است. منبر از چوب گلابی و گردو ساخته شده و بسیار زیبا منبت کاری گردیده و یکی از شاهکارهای هنری است؛ زیرا در ساخت آن هیچ میخی به کار نرفته است و در حدود سیصد سال پیش (یعنی سال 1243 ه. ق) ساخته شده است.(3)
1) تاریخ آستان قدس رضوی با کمی تصرف و تلخیص؛ ج 2، ص 716 و 715.
2) همان؛ ص 717.
3) همان؛ ص 739.
