مروزی جدلی بود

سخنان مروزی در مناظره‏اش با امام علیه‏السلام براساس جدل دور می‏زد، و انعطاف‏پذیری نداشت، او پس از این که از امام علیه‏السلام می‏پذیرفت، که اراده از مقوله فعل است، دوباره این را انکار می‏کرد و مدعی می‏شد که صفت است و به همین گونه چیزی را اعتراف و تصدیق می‏کرد سپس خلاف آن را می‏گفت. از این رو می‏بینیم امام علیه‏السلام از او می‏پرسد:

ای سلیمان آیا به من نمی‏گویی که اراده فعل است یا غیر آن؟

عرض کرد: آری اراده، فعل است.

امام علیه‏السلام فرمود: پس اراده حادث است، زیرا افعال همه حادثند.

سلیمان عرض کرد: فعل نیست.

امام علیه‏السلام فرمود: در این صورت از ازل، چیز دیگری غیر از خدا با خدا بوده است.

سلیمان عرض کرد: اراده همان انشا و ایجاد است.

امام علیه‏السلام فرمود: ای سلیمان، این سخنی که می‏گویی همان سخن ضرار(1) و پیروان اوست که شما و یارانت آن را زشت و ناروا شمرده‏اید، و گفتار ضرار این است، که خداوند عزوجل هر چه در آسمان و زمین و خشکی و دریا آفریده، از سگ و خوک و میمون و انسان و هر جنبنده دیگر، همه اراده خداوند است، و اراده خدا که مخلوق است زنده می‏شود و می‏میرد، و راه می‏رود، و می‏آشامد، و زناشویی می‏کند، و لذت می‏برد، و ستم می‏کند و کار زشت می‏کند و کافر و مشرک می‏شود.

سلیمان عرض کرد: اراده مانند شنیدن، و دویدن و دانستن است، یعنی صفت است.

آری سلیمان چون از دادن پاسخ درمانده شد، دوباره به آنچه بحث بر آن دور می‏زد بازگشت و گفت: اراده صفت است نه فعل، اما امام علیه‏السلام مناظره را به روش دیگری غیر از روش نخستین، با او از سر می‏گیرد، و همین عمل نشان می‏دهد، که این مسأله تا چه حد از نظر امام علیه‏السلام روشن و مدلل است که به هر شیوه‏ای که بخواهد آن را برای او اثبات می‏فرماید.

1) ضرار بن عمرو در قرن دوم هجری می‏زیسته، و فرقه ضراریه منسوب به اوست. (مترجم).