مذهب اهل‏بیت، امر بین‏الامرین است

مذهب اهل‏بیت علیهم‏السلام درباره جبر و تفویض، همان قول اخیر است که گفته شد، یعنی أمر بین‏الامرین، یا چیزی میان این دو، و این نظریه منطبق با عدالت پروردگار است، که براساس آن نیکوکار را ثواب می‏دهد، و بدکار را عقاب می‏کند، اما جبر، موجب اثبات ظلم برای پروردگار متعال و نفی عدل از اوست، همچنان که تفویض یا اختیار، مستلزم تعطیل قدرت و سلطنت پروردگار متعال است، و هر دو عقیده مذکور با مرتبه کمال مطلق که ویژه ذات مقدس اوست، منافات دارد.

یکی از خواستاران فهم این مسأله، به خدمت امام رضا علیه‏السلام می‏رسد و می‏پرسد، ای فرزند پیامبر خدا صلی الله علیه و آله روایتی از امام صادق جعفر بن محمد صلی الله علیه و آله برای ما نقل شده، که فرموده است: لا جبر و لا تفویض بل أمر بین أمرین(1)، معنای این روایت چیست؟

امام علیه‏السلام فرمود: هر کس گمان می‏کند، که اعمال ما را خدا می‏آفریند، و سپس بر همین اعمال ما را عذاب می‏کند به جبر قائل شده است، و هر کس می‏پندارد، که خداوند متعال امور آفرینش، و رسانیدن روزی را، به حجتها و جانشینان خود در روی زمین، واگذار کرده است، معتقد به تفویض شده است، و قائل به جبر کافر، و معتقد به تفویض مشرک است.

او عرض می‏کند: ای فرزند پیامبر خدا، پس امر بین امرین چیست؟

امام علیه‏السلام می‏فرماید: امر میان امرین، وجود راه و امکانی است که به وسیله آن انسان آنچه را بدان مأمور است انجام دهد، و آنچه را از آن نهی شده، رها کند.

عرض می‏کند: آیا خداوند عزوجل مشیت و اراده خود را در این باره اعمال می‏کند.

امام علیه‏السلام می‏فرماید: اما در مورد اوامر، اراده و مشیت الاهی، همان امر به آنها و خشنودی به آنها و یاری بر انجام دادن آنهاست، و اراده و مشیت خداوند در مورد معاصی، نهی از آنها، و ناخشنودی او بر آنها، و کیفر او بر ارتکاب آنهاست.

1) نه جبر است و نه اختیار، بلکه چیزی میان این دو می‏باشد.