در جایی که بحث میکنیم از علل و اسبابی که مأمون را وادار کرد، ولایتعهدی را بر امام رضا علیهالسلام تحمیل کند، خواهیم دید که انگیزههای این عمل، نظریات ژرف سیاسی بوده، که مأمون خواسته است برای تحکیم موقعیت خود و خلافت عباسی، این اقدام مصلحت اندیشانه را انجام دهد، و از آن بهرهبرداری کند، بیگمان مأمون با انتخاب امام رضا علیهالسلام برای این مقام، هوش فراوانی از خود نشان داده است، زیرا با این کار، گروه زیادی را که هسته اصلی مخالفت با حکومت بودند، در اطاعت و فرمان خود درآورده است.
لیکن امام رضا علیهالسلام از هر کس به مأمون آگاهتر، و به مقاصد او بیناتر بود، چنان که از قبول منصب خلافت که مأمون به آن حضرت عرضه داشت و خودش خواهان کنارهگیری از آن امتناع فرمود، همچنان که پیشنهاد ولایتعهدی او را نیز نپذیرفت، از هروی نقل شده که گفته است:
«به خدا سوگند، امام رضا علیهالسلام از روی رغبت و اختیار، وارد این امر نشد، بلکه، آن حضرت را بر خلاف میل و به اجبار به سوی کوفه و سپس از طریق بصره و فارس به مرو حرکت دادند(1)».
1) عیون اخبارالرضا، ج 2 ص 141.
