دِعْبِلِ خزاعی که شاعر مخصوص حضرت رضا علیه السلام است. قصیده ای سروده که مطلع آن با دو کلمه ی مدارس آیات شروع می شود به قصیده ی مدارس آیات معروف است.
مَدارسُ آیاتٍ خَلَتْ مِنْ تَلاوةٍ++
وُمَنزِلِ وَحْیٍ مَقْفَرِالْعَرَصاتِ
مدارس آیات آسمانی و معارفِ الهی از تلاوت قرآن تهی مانده و منزل ها و خانه های وحی الهی مانند بیابان های بی آب و علف از سکنه خالی گردیده است.
اشعار دعبل درباره ی قائم آل محمّد علیه السلام و ظهور آن حضرت:
خُروجُ اِمامٍ لا مُحالةَ واقِع++
یَقومُ عَلیَ اسْمِ اللّهِ بِالْبَرکاتِ
یُمِّیزُ فینا کُلُّ حَقٍّ وَباطلٍ++
وَیُجْزی عَلَی النَّعْماء وَ النَّقِماتِ
خروج هر امام به ناچار قطعی است
که نام خدا در زمین باعث خیر و بَرکت است
هر حقّی را از باطل تمیز می دهد
و هر شخصی را به پاداش وکیفر خود می رساند
اشک های امام رضا علیه السلام از دیده ی مبارکشان به شدّت جاری شد و آن حضرت سر مبارک خود را بلند نموده و فرمودند:
دِعْبِل خزاعی! این دو شعر را روح الْقدس به زبان تو انداخته آیا می دانی که آن امام کیست؟ عرض کردم نه مولای من جز این که شنیده ام از شما خانواده امامی ظهور خواهد نمود که دنیا را از پلیدی پاک می کند و عدالت و دادگری را درزمین می گستراند. بعد امام علیه السلام چنین فرمودند:
بعد(2) از من پسرم محمد امام است و بعد از او پسرش علی و بعد از او پسرش حسن و بعد ازاو پسرش محمّد که حجّت منتظر است که ظهورش حتمی است اگر چه یک روز از عمر دنیا باقی مانده باشد، و خداوند همان یک روز را آن قدر طولانی می کند تا آن امام ظهورنماید و دنیا را از پر از عدل و داد کند با این که پر از جور و ستم شده باشد.
و این که چه وقت ظهور خواهد کرد؟ تعیین وقت آن امکان ندارد.
حضرت امام رضا علیه السلام می فرمایند: پدرم از پدرش و از اجدادم نقل می کند که علی بن ابی طالب از رسول اکرم صلی الله علیه و آله سئوال کردند چه وقت قائم از فرزندان شما ظهور خواهد نمود؟ پیامبر فرمودند: مَثَلُ او مانند روز قیامت است که فقط خداوند
وقت آن را می داند، به طور ناگهانی و دفعتاً برای شما آشکار خواهد شد.
بعد ازآن دعبل اشعاری درباره ی مصائب اهل بیت و سیّدالشّهداء خواند که امام رضا علیه السلام می گریستند و از روی ناراحتی دست های خود را بر هم می فشردند وبا اندوه و حزن می فرمودند: درست است و تمام گفته های دعبل را تأیید می نمودند. دعبل مصیبت ائمّه را تا موسی بن جعفر علیه السلام به صورت شعر می خواند و درباره ی امام کاظم علیه السلام چنین گفت:
وَقَبْربِبَغْدادَ لِنَفْسٍ زَکیَّةٍ++
تَضَمَّنَها الرحْمانَ فِیِ الْغُرفاتِ
قبری در بغداد است که متعلّق به رادمردی است که خداوند او را در بهشت جای داده (که اشاره است به قبر موسی بن جعفرعلیه السلام است).
1) دعبل: دِعْبِل بن علی بن رزین (148- 246هـ. ق) کنیه ی او ابوعلی است که نسب او با چهارده پشت به ربیعة الخزاعی می رسد. او ایرانی الاصل و از خاندان طاهر ذوالیَمینَیْن مؤسس سلسله ی طاهر یان یعنی اولین امیران ایرانی بعد از اسلام بود او عاشق و مداح اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام بوده و ستایش زیاد برای امامان علیهم السلام گفته، وی از شیعیان عالی قدر و مدّاح علی بن موسی الرضا علیه السلام بود اصل او ازکوفه بود و در بغداد ساکن شد وی ار دوستان بُحْتری بود (ابوعاده بحْتری شاگرد ابوتمام از شاعران دوره ی عباسی و هم عصر دعبل بوده است) عده ای از خلفاء، من جمله هرون و مأمون و مُعْتَصم و الْواثقْ و دیگران را هَجْوْ گفت: یکی از بیت های هجو، و چنین است: آری امیة مَعْذورین ان قَتلوا وَ لا لِبَنِی الْعَباس من عُذر. (عذر بنی امیه در کشتار و قتل پذیرفته است. ولی من عذری برای بنی عباس نمی بینم). قصیده ی معروفی دارد که به تائیّه مشهور است و دارای 120 بیت است و درباره ی اهل بیت علیهم السلام می باشد و مَطْلع آن با “مدارس آیاتٍ خَلَتْ من تَلاوة” شروع می شود از بهترین مدائحی است که درباره ی اهل بیت علیهم السلام سروده شده، وی بلند قامت بود و سرانجام به دست یکی از حاکمان ستمگرکه از نیش زبان تند و افشاگر او رنجیده بود در سال 246 هـ. ق در شهری به نام طیب (شوش امروزی که آرامگاه و حرم حضرت دانیال علیه السلام هم، در آن جا است و او یکی از پیامبران بنی اسرائیل بوده که در بیش از دو هزار سال قبل، شریعت حضرت موسی علیه السلام را تبلیغ می نموده) به قتل رسیده و آرامگاهش میعادگاه عاشقان و شیفتگان اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است.
2) محمّد بن علیّ الجواد التّقی- علیّ بن محمّد الهادی النّقی- حسن بن علیّ العسکری- محمّد بن حسن المهدی صاحب الزّمان علیهم السلام.
