ازلیت اراده و حدوث آن

پس از آن رشته گفتگو، به ازلیت و حدوث اراده کشیده شد، امام علیه‏السلام با ابطال نظریه ازلی بودن اراده، حدوث آن را اثبات فرمود، و آنچه را با این نظر تناقض دارد، و نیز اشکالاتی را که احیانا به ذهن هر انسانی می‏رسد توضیح داد.

آن چنان که امام علیه‏السلام بیان می‏فرماید: اراده فعلی از افعال باری تعالی است، و صفتی از صفات او نیست بنابراین حادث است، و ازلی نیست، زیرا فعل از مقوله حوادث است، و ممکن نیست فعل با فاعل متحد و اراده عین اراده‏کننده باشد، همچنین اراده (خواستن) مانند شنیدن و دیدن و دانستن نیست، آن چنان که مروزی درصدد اثبات آن بود، زیرا معنایی ندارد که گفته شود: خودش را مرید کرد، چنان که گفته می‏شود خودش را شنوا کرد، خودش را بینا کرد، خودش را دانا کرد و همان طوری که امام علیه‏السلام می‏فرماید: معنای این که نفس او خود را مرید کرده است چیست؟ آیا اراده کرده است چه چیزی باشد اراده کرده است زنده باشد، بینا باشد شنوا باشد، توانا باشد، و اگر به اراده خود متصف به این صفات شده محال لازم می‏آید، زیرا مستلزم پدید آمدن دگرگونی در ذات است، برای این که اراده کرده است چیزی غیر از آنچه هست باشد… و خداوند بسی برتر از این سخنهاست (تعالی الله عن ذلک علوا کبیرا).

گفتگو میان امام علیه‏السلام و مروزی پیرامون ازلیت و حدوث اراده و مسائل مربوط به آن همچنان ادامه یافت.